Filipino

MALAKING bahagi ng buhay ng isang tao ang paglalakbay. Sa pamamagitan nito, umuunlad ang ating mga karanasan, lumalawak ang ating mga pananaw, at yumayaman ang ating mga isipan.

Masasabing nakabatay sa kaisipang ito ang mga kuwento sa Komposo ni Dandansoy: Mga Kwento sa Hiligaynon at Filipino (UST Publishing House, 2007) ni Genevieve Asenjo. Si Asenjo ay kasalukuyang Assistant Director ng Bienvenido N. Santos Creative Writing Center sa De La Salle University kung saan nagtuturo rin siya ng mga asignatura sa panitikan at malikhaing pagsulat.

Matutunghayan sa mga pahina nito ang paglalarawan hindi lamang ng mga dahilan ng pangingibang-bayan ng mga Pilipino kung hindi maging kung paano nila hinarap ang mga pagbabago sa kanilang pagbabalik sa mga pinagmulang lugar.

PASADO alas-otso na. Tulad ng dati, nahuli na naman ako sa trabaho. Gaya ng aking inaasahan, dinatnan kong maasim na naman ang mukha ni Boss nang makita niya akong humahangos na pumasok sa loob ng pagawaan. Pinandidilatan niya ako nang siya’y lumapit sa akin. Inusisa niya kung bakit sa ikatlong beses sa linggong ito ay lumampas muli ako sa takdang oras ng pasok sa pabrika.

“Sir, trapik po, eh,” paliwanag ko sabay kamot sa ulo. Subalit ang totoo nito ay tanghali na akong nagigising. Madalas na kasi akong nago-overtime kaya’t hindi na rin ako nakatutulog nang maaga.

“Simple lang naman ang solusyon diyan. Umalis ka sa bahay niyo nang mas maaga,” ani Boss. “Sige, magtrabaho ka na.”

Inumpisahan ko na ang paglalagay ng mga laruan sa mga kahon. Tungkulin naming gawin ito habang nakahilera pa ang mga ito. Bukod pa rito, gawain din namin ang pagdadamit sa mga manika o kaya’y pagkakabit sa mga parte ng mga laruang kotse.

MAY NATATAGONG kuwento sa likod ng bawat mukha ng Pilipino, anuman ang panahong kaniyang pinanggalingan, tanyag man siya o karaniwan.

Sa Buhay Pinoy (UST Publishing House, 2007), isang kalipunan ng mga artikulong naisulat noong dekada 70, sinisikap ni Fanny Garcia na isalaysay ang buhay at saloobin ng mga Pilipino na hindi madalas naitatampok sa mga babasahin ng mga panahong iyon. Unang isinulat ni Garcia, isang premyadong manunulat at propesor ng Filipino sa De La Salle University, ang mga artikulo para sa seksiyong ”Taong-Bayan” ng magasing Sagisag. Ginamit niya rito ang estilong “modern journalism” na kung saan pinaghahalo ang estilo sa pamamahayag at pampanitikang naratibo.

LUWALHATI sa mga panginoon ng Parnassong Pilipino.

Sa pamamagitan ng “Pistang Panitik,” binigyang-pugay ng ilang manunulat at kritiko ang mga naiambag sa panitikang Pilipino ng mga nabubuhay pang Pambansang Alagad ng Sining sa Panitikan. Idinaos ito kasabay ng ika-28 Manila International Book Fair mula Agosto 31 hanggang Setyembre 2 sa World Trade Center, Lungsod ng Pasay. Lumahok din ang ilang Tomasinong propesor ng panitikan sa apat na araw na pagsusuri at pagbabalik-tanaw sa mga akda nina Bienvenido Lumbera, Francisco Sionil Jose, Virgilio Almario, Alejandro Roces, at Edith Tiempo.

Sining at bayan

Sa unang araw ng “Pistang Panitik,” tinalakay nina Roland Tolentino, Rod Nuncio, at Rosario Torres-Yu ang pagpapahalaga ni Bienvenido Lumbera sa tungkulin ng literatura sa pagbabagong-panlipunan. Personal namang dumalo sa okasyong ito si Lumbera, na isang alumnus ng Unibersidad at dating patnugot sa panitikan ng Varsitarian.

UMAABOT nang mahigit 80 ang mga diyalekto sa Pilipinas tanda ng pagkakaiba-iba ng kultura ng mga tao sa loob ng bansa. Sa kabila nito, iilang manunulat na lamang ang nagsusulat gamit ang diyalektong kinalakihan nila. Buhay pa nga ba ang panitikang rehiyon?

Inihandog ng Linangan sa Imahen, Retorika, at Anyo at ng UST Center for Creative Writing and Studies ang “Mga Suliranin ng Panitik Mulang Rehiyon,” kung saan tinalakay ang paggamit ng diyalekto, lalo na ang Bikol at Iloko sa mundo ng panitikan. Ginanap ito noong Hulyo 21 sa Thomas Aquinas Research Center.

DAHIL SA pangingibang-bayan ng maraming Pilipino, lumalaganap din ang wikang Filipino sa iba’t ibang panig ng mundo. Subalit bago ito tuwirang tawaging isang wikang pandaigdig, kailangan munang tumugon sa ilang katangian ang wikang Filipino.

TINATAHAK kong muli ang daang nilisan ko noong isang taon.

Tandang-tanda ko pang may baong panibagong pag-asa ang bawat hakbang ko papuntang Maynila. Sa wakas, matutupad na ang pangarap ko at ng aking mga magulang na makatapos ako ng kolehiyo at maging isang abogado.

“AKO ANG tipo ng manunulat na mulat sa (panlasa ng) kanyang audience. Gusto ko, ‘pag may sinulat ako, may magbabasa. Hindi ako kontento na may naisulat lang, (dahil baka) wala namang nagbabasa sa aking mga gawa.”

Sa mga linyang ito inilahad ni Manolito Sulit, Tomasinong makata at direktor, ang kanyang dahilan sa pagsabaak sa larangan ng paggawa ng pelikula. Nais niyang bigyang-buhay ang nilikha niyang dulang pampelikula o screenplay upang mabatid ng nakararami ang mensaheng nais niyang iparating hinggil sa pagbibigay ng halaga sa kasaysayan ng bansa.

“TAO PO!”

Hinawi ni G. Caspe ang kurtina at sinilip mula sa bintana kung sinong nasa labas ng kanilang bakuran.

“Sir, sulat po.”

“Ang kartero pala,” sabi ni G. Caspe sa kaniyang sarili. “Sandali lang, iho,” pasigaw niyang sinabi bago ipinatong ang mainit na tasa ng kape sa mesang nasa gilid ng bintana.

MADALAS isipin ng karamihan na limitado sa isang larangan lamang ang pagkakamit ng tagumpay. Subalit ipinakita ni Basilio Valdes, Tomasinong doktor at heneral, na maaaring mahigitan pa ito sa pamamagitan ng dedikasyon at husay sa pagganap sa mga tungkulin.

Nakilala si Valdes sa kasaysayan bilang isa sa opisyal na humawak ng mga matataas na posisyon sa pamahalaang Komonwelt. Itinalaga siya ni Pangulong Manuel L. Quezon bilang chief of staff ng Philippine Army at ng Philippine Constabulary (kasalukuyang Philippine National Police) noong 1939. Naglingkod naman siya bilang kalihim ng Department of National Defense mula 1941 hanggang 1945, sa ilalim ng government-in-exile ni Quezon sa Estados Unidos. Sa ilalim ng kanyang pangangasiwa sa departamento isinagawa ang mga paghahanda ng hukbo ng Pilipinas sa noo’y napipintong digmaan sa pagitan ng Estados Unidos at ng bansang Hapon.